Onze Achterhoekse voorouders geloofden in oppergod Wodan waarnaar de Wodan-dag, onze woensdag is vernoemd. Ook hadden ze een God van de bliksem, die de boeren beschermde. Hij werd geholpen door de boerenzoon Thialf.
Donar was de dondergod die met zijn flitsende hamer Mjölnir, die gevaarlijke reuzen uit de onderwereld verjoeg. Hij was de lievelingsgod van de Achterhoekse boeren die hen tegen onheil beschermde. Onze donderdag is naar hem vernoemd.
In de Achterhoek en Twente wordt traditioneel alleen geblazen vanaf de eerste zondag van de Advent (“anbloazen”) tot en met Driekoningen (6 januari, “afbloazen”), de midwinter- of Kerstperiode.
Het is een eeuwenoud ritueel om de slechte donkerte te verdrijven en het komende goede licht op te roepen en aan te kondigen.
De tijd om af te rekenen met het verleden en het nieuwe te verwelkomen.
Dat het Licht terugkeert in onze mensenharten, waardoor de liefde het van het kwaad wint.
Vanaf vier windrichtingen klinkt zo het typische geluid van de midwinterhoorn:
“Zee bloast um de beurte de bosschop vedan, dat ’t duuster mot gaon, want ’t lech kump t’r an”.
Het is niet helemaal bekend wanneer de midwinterhoorn voor de eerste keer is gemaakt. Maar in Xanten in Duitsland is een oude oorkonde uit 1485 gevonden die vermeldt, dat in dat jaar op een “Medewintershoorn” is geblazen.
De midwinterhoorn is dus al heel erg oud.
Eén van de vroegste uitingen is te zien in twee afbeeldingen van groepjes bazuinende figuren, afgebeeld bij Psalm 150 in het “Utrechts Psalter” uit omstreeks 850.
Natte en droge hoorns
De “natte” hoorns zijn ‘natuurlijk’ en het oudst.
Traditioneel werd daarvoor berken-, elzen- of wilgenhout gebruikt, dat op het eigen erf groeide.
Een gekromd, gedroogd stammetje van 1,20 tot 1,50 meter lang werd in de lengte doorgezaagd. De helften werden uitgehold met een klompenmakers-guts. In de naden werd stoelenmattersbies gelegd om lekkage te voorkomen.
Bij de natte hoorn werden de helften tegen elkaar gelegd en met biezen op hun plaats gehouden. De hoorn werd dan nog omwikkeld met hoepeltjes van gespleten braamranken of wilgentenen. Daartussen kwamen houten wiggen. De hoorn kon dan door het jaar heen zijn goede vorm houden.
Een z.g. natte hoorn werd van oudsher al ruim vóór de Advent in de put gedompeld. Zo liet het water het hout en de bies opzwellen en kon op de luchtdichte hoorn geblazen worden.
Na 1960 zijn de vormvast gelijmde ‘droge’ hoorns in de meerderheid en makkelijker in de praktijk. Pitriet en rotan wordt ook gebruikt.
Het losse mondstuk, de ‘happe’ wordt bij voorkeur uit éénjarig vlierhout gesneden. De zachte pit wordt verwijderd, schuin afgesneden en een ovale opening ontstaat. Op maat gemaakt voor de lippen van de blazer.
Leskist en boek Techniek
Niet lang daarna ontstond het idee om een boekwerkje te schrijven over het maken van de midwinterhoorn. De Stichting Midwinterhoornblazen Twenthe was al gauw enthousiast over het voorstel van Paul Wigger: “Een oud ambacht presenteren op een hypermoderne manier.”
Met foto’s, tekst en (internet) film, QR-codes en AR-techniek, wordt het maken van een hoorn op eenvoudige en moderne manier voor het voetlicht gebracht. ‘Augmented reality’
De AR-technologie biedt de lezer een interactieve manier om met “moderne tools” zoals IPad, tablet of smartphone, een extra dimensie aan dit boekje toe te voegen. Met een gratis app kunnen pagina’s gescand worden en op die manier worden foto’s letterlijk tot leven gebracht. De door de app opgeroepen filmpjes zijn een ‘toegevoegde realiteit’. Dit maakt het boekje uniek in zijn soort!
Het boekwerkje is erg leuk voor kenners, maar ook juist degenen, die voor het eerst een blik in de werkplaats van de midwinterhoornbouwer willen werpen, zijn met dit boekje prima bediend. Een belangrijke doelgroep is de leeftijdsgroep van 10 tot 14 jaar.
Daarom is speciaal voor scholen ook een leskist, compleet met lesplan ontwikkeld in combinatie met dit boek. In de kist zitten alle materialen en gereedschappen om ieder zijn of haar midwinterhoorn te laten maken.
Deze kist kan voor een bepaalde periode in bruikleen gegeven worden door de Stichting Midwinterhoornblazen Twenthe.
De intentie van dit boekje met leskist is met name de jonge generatie te interesseren voor het maken van en het blazen op de midwinterhoorn.